شرح دعای مکارم الاخلاق(84 )

قال علیه‏السلام یا قنبر! هل بقى من مال الحجاز شى‏ء؟ قال نعم، اربعه آلاف دینار. فقال هاتها. جاءها من هو احق بها منا. ثم نزع بردته و لف الدنانیر فیها و اخرج یده من شق الباب حیاء من الاعرابى و انشاء: 

خذها فانى الیک معتذر و اعلم بانى علیک ذو شفقه. 

امام (ع) به قنبر فرمود: از مال حجاز چیزى باقى مانده؟ عرض کرد: بلى، چهار هزار دینار. فرمود بیاور، چه آنکه براى دینارها کسى آمده که از ما اولى و احق به آنهاست. آنگاه حضرت جامه‏ى کوچک سیاه‏رنگى را که روى لباس پوشیده بود از بر به درآورد، پولها را در آن 

ریخت و جامه را پیچید، براى آنکه عرب در موقع دریافت پول با حضرت مواجه نباشد و شرمنده نشود، دست خود را از شکاف در بیرون نمود و فرمود: بگیر این مبلغ را که من از تو عذر مى‏خواهم، بدان که من دوستدار تو هستم. 

حضرت حسین (ع) چهار هزار دینار طلا با این همه ادب و احترام به آن مرد مى‏دهد و این مبلغ بزرگ را آنقدر کوچک به حساب مى‏آورد که از عرب عذرخواهى مى‏نماید. 

امام سجاد علیه‏السلام در جمله‏ى دوم این قسمت از دعاى «مکارم‏الاخلاق» که موضوع نیمه‏ى آخر سخنرانى امروز است، به پیشگاه خداوند عرض مى‏کند: 

و استکثار الشر و ان قل من قولى و فعلى. 

بار الها! موفقم بدار بدیهایى را که با زبان و عمل از من صادر مى‏شود بزرگ بشمرم، هر چند کوچک و ناچیز باشد. 

حضرت على بن الحسین علیهماالسلام و سایر ائمه‏ى معصومین در پناه خداوند مصون از لغزش‏اند، هرگز با زبان و عمل مرتکب کار بد نمى‏شوند و دامن پاکشان آلوده نمى‏گردد، اینکه امام (ع) در جمله‏ى دعاى «و استکثار الشر و ان قل من قولى و فعلى» ذکر کرده و شر را به گفته و عمل خود ارتباط داده، به منظور رعایت ادب در سخن است، نخواسته کار بد را به زبان و عمل مرد مستند نماید، در واقع امام با بیان این جمله مى‏خواهد مسلمانان را متوجه کند که اگر شرى را قولا یا عملا مرتکب شدید، هر چه به نظرتان کوچک بیاید، آن را بزرگ بشمرید و مهم تلقى نمایید زیرا کوچک شمردن کار بد، آدمى را در گناه جرى و جسور مى‏کند و در معاصى، لاابالى و بى‏پروایش مى‏نماید، و این حالت روانى در زمینه‏ى گناه، خطرى است بسیار بزرگ و مى‏تواند انسانها را به 

راه سقوط و تباهى سوق دهد. از این رو اولیاى گرامى اسلام ضمن روایات بسیارى این مطلب را به مسلمانان تذکر داده و زیان کوچک شمردن گناه را خاطرنشان ساخته‏اند و در اینجا قسمتى از آن روایات ذکر مى‏شود. 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: لا تنظروا الى صغر الذنب و لکن انظروا الى ما اجتراتم. 

رسول اکرم (ص) فرموده: نظرتان به کوچکى گناه نباشد، بلکه در این امر نظر کنید که چگونه به معصیت و نافرمانى خداى توانا جرئت کرده‏اید. 

عن ابى عبدالله علیه‏السلام قال: اتقوا المحقرات من الذنوب فانها لا تغفر. قلت و ما المحقرات؟ قال: الرجل یذنب الذنب فیقول طوبى لى ان لم یکن لى غیر ذلک. 

امام صادق (ع) فرمود: بپرهیزید از گناهانى که به نظرتان کوچک مى‏آید، چه این قبیل گناهان بخشوده نخواهد شد. راوى حدیث مى‏گوید به حضرت عرض کردم: گناه کوچک شمرده شده چیست؟ فرمود: شخص، گناهى را مرتکب مى‏شود و مى‏گوید خوشا به حال من اگر غیر از این گناهى نمى‏داشتم. 

عن على علیه‏السلام قال: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه. 

على (ع) فرموده: شدیدترین گناهان گناهى است که صاحبش آن را خوار و ناچیز بشمرد. 

عن النبى صلى الله علیه و آله قال: اربعه فى الذنب شر من الذنب: الاستحقار و الافتخار و الاستبشار و الاصرار. 

رسول اکرم (ص) فرموده: چهار چیز است در گناه که از اصل گناه بدتر و مذمومتر است: کوچک شمردن گناه، مباهات نمودن به گناه، خوشحال شدن از گناه، و ادامه دادن به گناه. 

عن الصادق علیه‏السلام قال: و لا تحقرن سیئه فانها ستسوءک یوما و لا تحقرن حسنه و ان صغرت عندک و قلت فى عینک فانها سیسرک یوما. 

امام صادق (ع) فرمود: هیچ گناهى را حقیر و ناچیز به حساب نیاور، چه آنکه روزى تو را آزار خواهد داد و هیچ حسنه‏اى را کوچک و غیر قابل اعتنا مشمار اگر چه نزد تو کوچک و در نظرت کم بیاید، چه آن حسنه روزى تو را شاد و مسرور خواهد کرد. 

کسى که گناه را کوچک مى‏شمرد و بى‏پروا آن را مرتکب مى‏شود باید بداند با دو خطر بزرگ مواجه است: اول آنکه با عمل نارواى خویش به حریم رفیع بارى‏تعالى اسائه‏ى ادب مى‏کند و احترام نهى او را رعایت نمى‏نماید. دوم آنکه وقتى گناه را کوچک تلقى نمود در ادامه‏ى آن بى‏باک مى‏شود و به تکرار آن اصرار مى‏ورزد و معاصى صغیره چون به هم پیوست کبیره مى‏شود و عذاب بزرگ الهى را در پى خواهد داشت و حضرت امام هفتم علیه‏السلام این مطلب را از قول حضرت مسیح ابن مریم به حواریین نقل فرموده است: 

عن موسى بن جعفر علیهماالسلام: ان المسیح قال للحواریین: ان صغار الذنوب و محقراتها من مکائد ابلیس یحقرها لکم و یصغرها فى اعینکم فتجتمع و تکثر فتحیط بکم. 

حضرت موسى بن جعفر علیهماالسلام فرمود: مسیح ابن مریم 

به حواریین گفت: معاصى صغیره و گناهان کوچک از دامهاى ابلیس است. او گناهان را نزد شما کوچک مى‏کند و آنها را در نظرتان صغیر و حقیر جلوه مى‏دهد. آن گناهان مجتمع مى‏شوند و بسیار مى‏گردند و سرانجام شما را به احاطه‏ى خود درمى‏آورند و محصورتان مى‏نمایند. 

رسول گرامى اسلام (ص) براى آنکه خطر اصرار در معاصى صغیره و گرد آمدن آنها را به طور محسوس به مسلمانان بفهماند در یکى از سفرها با عمل بسیار ساده و قابل درک عموم، مطلب را آنطور که باید براى اطرافیان روشن نمود و جریان امر به صورت حدیثى در کتب روایات نقل شده که متن آن در اینجا به عرض مى‏رسد: 

قال ابو عبدالله علیه‏السلام: ان رسول‏الله صلى الله علیه و آله نزل بارض قرعاء فقال لاصحابه ائتوا بحطب فقالوا: یا رسول‏الله! نحن بارض قرعاء ما بها من حطب. قال: فلیات کل انسان بما قدر علیه. فجاءوا به حتى رموا بین یدیه بعضه على بعض. فقال رسول‏الله هکذا تجتمع الذنوب. ثم قال: ایاکم و المحقرات من الذنوب فان لکل شى‏ء طالبا، الا و ان طالبها یکتب. 

امام صادق (ع) فرمود: رسول اکرم (ص) به سرزمینى خشک که در آن گیاهى نمى‏رویید نزول نمود. سپس به اصحاب خود فرمود: بروید هیزم جمع کنید و بیاورید. عرض کردند: در این زمین چیزى نمى‏روید و هیزمى یافت نمى‏شود. فرمود: بروید و هر کدام هر چه یافتید با خود بیاورید. رفتند، تجسس نمودند و در گوشه و کنار زمین بوته‏هاى کوچک خار یافتند، آنها را کندند، حضور حضرت آوردند و روى هم انباشتند و توده‏ى خارى شد. رسول اکرم (ص) فرمودند: گناهان اینطور جمع 

مى‏شود، سپس تذکر داد که از گناهان کوچک بپرهیزید که هر چیز طالبى دارد و طلب‏کننده‏ى معاصى، گناهان را ثبت مى‏کند. 

گویى پیشواى اسلام خواست با دستور جمع‏آورى هیزم در آن بیابان بدون گیاه، اصحاب خود را متوجه کند که گناهان صغیره که آنها را حقیر مى‏شمرید همانند بوته‏هاى کوچک خار است که در این بیابان به نظر نمى‏آمدند، شما در طلبشان رفتید، آنها را گرد آوردید، و اینک به صورت توده‏ى بزرگ خار درآمده است. طالب گناهان که فرشتگان الهى هستند گناهان صغیره‏ى شما را مى‏نویسند و مجموعشان به صورت گناهى بزرگ درمى‏آید. 

از جمله‏ى دوم دعاى «مکارم‏الاخلاق» موضوع بحث امروز: «و استکثار الشر و ان قل من قولى و فعلى» این نتیجه به دست آمده که شرور و بدیهایى که به نظر ما کوچک و ناچیز مى‏آید باید آنها را بزرگ بشمریم و با اهمیت تلقى نماییم زیرا وقتى گناه به نظرمان کوچک آمد، در ارتکابش جرى و جسور مى‏شویم و بى‏پروا آن را مکرر در مکرر انجام مى‏دهیم، غافل از آنکه اصرار در گناه، هر چند از معاصى صغیره باشد، نزد بارى‏تعالى بسیار عظیم و بزرگ است. 

عن على علیه‏السلام قال: اعظم الذنوب عند الله ذنب اصر علیه عامله. 

على (ع) فرموده: بزرگترین گناهان نزد خداوند گناهى است که عامل آن در اتیانش مصر باشد و عملا آن را ادامه دهد. 

در پایان بحث امروز لازم است توجه شنوندگان محترم به نکته‏اى معطوف گردد، امید است این نکته همواره در خاطرها بماند و 

هرگز از یاد نرود. دعاى شریف «مکارم‏الاخلاق» مجموعه‏اى است انسان‏ساز، اگر افراد در جملات آن دقت کنند، تعالیم آن را به درستى فراگیرند و عملا آنها را به کار بندند، قطعا از کرامت نفس و تعالى معنوى، که پایه و اساس انسانیت است، برخوردار مى‏گردند و به مکارم اخلاق که هدف عالى بعثت پیشواى بزرگ اسلام است متخلق مى‏شوند. اما دو جمله‏اى که امروز مورد بحث قرار گرفت دو درس بسیار آموزنده و سعادت‏بخش است که نباید آن را فراموش کنیم. جمله‏ى اول این بود که هر کار خیر و خوبى را با زبان و عمل انجام مى‏دهیم هر قدر هم بزرگ باشد آن را قلیل و کوچک به حساب آوریم، زیرا اگر آن کار خیر عبادت باشد با کم شمردن آن به عجز خویشتن از اداى حق بندگى بارى‏تعالى اعتراف نموده‏ایم و این اعتراف از طرفى ما را از عجب در عبادت مصون مى‏دارد و از طرف دیگر معرفت ما را به مقام رفیع ربوبى تقویت مى‏نماید، و اگر آن کار خیر، خدمت به مردم باشد، قلیل شمردن آن موجب مى‏شود که نعمت بر دریافت‏کننده‏ى آن گوارا گردد و ما را نیز از منت گذاردن که موجب ابطال عمل خیر است محافظت مى‏نماید. 

جمله‏ى دوم دعا این بود: «شرى را که با زبان و عمل مرتکب مى‏شویم، هر قدر هم کوچک باشد آن را بزرگ به حساب آوریم زیرا کوچک شمردن معصیت صغیره ما را در عمل جرى مى‏کند و آن را تکرار مى‏کنیم و ادامه و اصرار معاصى صغیره در پیشگاه خداوند گناه بسیار بزرگ به حساب مى‏آید و مى‏تواند ما را دچار بدبختى و عذاب ابدى بارى‏تعالى بنماید. 

حدیث کوتاهى از رسول اکرم (ص) روایت شده که حاوى هر دو دستور مورد بحث امروز است. اصل روایت و ترجمه‏ى آن ذکر مى‏شود. 

لازم مى‏دانم عموم شنوندگان عین عبارت حدیث یا ترجمه‏ى آن را حفظ کنند و در تمام مدت زندگى همواره آن را به خاطر داشته باشند و عملا به کار بندند و موجبات سعادت خویش را فراهم آورند: 

عن النبى صلى الله علیه و آله: لا تحقروا شیئا من الشر و ان صغر فى اعینکم و لا تستکثروا الخیر و ان کبر فى اعینکم. 

رسول اکرم (ص) فرموده: هیچ شرى را ناچیز و حقیر نشمرید اگر چه در نظرتان کوچک باشد و هیچ کار خیر و خوبى را بسیار نبینید اگر چه در نظرتان بزرگ بیاید.